خاک دیاتومه (Diatomaceous earth) از بقاياي فسيلي جلبکهاي تک سلولي تحت عنوان دياتوم بوجود آمده است.
خاک دیاتومه با توجه به مواد تشکيل دهنده به رنگهاي مختلف از سفيد تا خاکستري يا زرد و قرمز ديده ميشوند و در اشکال متفاوت گرد، پهنف استوانه ای و مسطح وجود دارند. فرم پهن خاکهاي دياتومه سطح فعال بيشتري داشته لذا توانايي حشرهکشي بالايي دارند
خاکهاي دياتومه از دياتومهايي با منابع متفاوت بوجود آمدهاند کف با توجه به دساتومست آب شور و یا شیرین خواص متفاوتی دارند. مقدار کريستال سيليکاي موجود در خاک دياتومه نقش موثري در قدرت حشرهکشي آنهاايفا ميکند. به طور کلي خاکهاي دياتومهاي که از دياتومهاي آبهاي درياها بوجود آمدهاند 2 تا 7 درصد کريستال سيليکا دارند و خاکهاي دياتومهاي که از دياتومهاي آبهاي شيرين (برکه، درياچه، مرداب) ايجاد شدهاند محتوي کمتر از 1 درصد کريستال سيليکا ميباشند. فرمولاسيونهاي دريايي خاکدياتومه به دليل داشتن مقدار کريستال سيليکا زياد قدرت حشرهکشي بالاتري داشته و حدود 1/0 درصد وزني از آنها براي کنترل آفات انباري کافي است
علاوه بر اين اندازه ذرات خاکهاي دياتومه نيز در توانايي حشرهکشي آنها موثر است. ميانگين اندازه ذرات تشکيل دهنده خاکهاي دياتومه در صورتي که برابر و کوچکتر از 15 ميکرومتر باشد مناسب است . مقدار اکسيد سيليسيم (SiO2) موجود در خاک دياتومه نيز در عملکرد آن موثر است. فرمولاسيونهايي که مقدار اکسيد سيليسيم آنها بيشتر از 80 درصد باشد توانايي حشره کشي بالاتري دارند
طرز عمل خاک دياتومه
ذرات خاک دياتومه حاوي حفرات ريزي هستند که توانايي جذب مولکولهاي موم اپيکوتيکول حشره را دارند. لذا هنگام تماس با کوتيکول حشرات لايه مومي کوتيکول را جذب کرده، به مقدار کمي باعث ايجاد خراش بر روي سطح کوتيکول ميگردد و سبب از دست رفتن آب بدن و مرگ حشره ميشودنحوه کاربرد خاک دياتومه
خاکهاي دياتومه به دو صورت مورد استفاده قرار ميگيرند:
1– تيمار کردن انبار با خاک دياتومه قبل از ذخيرهسازي مواد غذايي
خاکهاي دياتومه به صورت گرد و يا اسپري وتابل جهت تيمار انبارهاي خالي و وسايل نقليهاي که براي حمل و نقل مواد غذايي به انبارها مورد استفاده قرار ميگيرد، بعد از انجام اقدامات بهداشتي براي جلوگيري از ورود آفات به انبارها و ايجاد آلودگيهاي ثانويه بکار گرفته ميشوند
روش گردپاشي متداولتر بوده و با توجه به تحقيقات انجام گرفته استفاده از گرد موثرتر از روش اسپريپاشي وتابل در کنترل آفات انباري ميباشد. به اين دليل در حالت اسپريپاشي براي بالا بردن عملکرد خاک دياتومه مقدار بيشتري از آن بکار گرفته ميشود . به طوري که در مورد فرمولاسيون Dryacide خاک دياتومه فرم گرد در حالت استاندارد به مقدار 2 گرم بر متر مربع مورد استفاده قرار ميگيرد و فرم وتابل آن به مقدار 6 گرم بر متر مربع کاربرد دارد
2– تيمار مواد غذايي با خاک دياتومه قبل و در زمان ذخيرهسازي آن:
2-1- تيمار کل ماده غذايي با خاک دياتومه
در صورتي که مقدار ماده غذايي انبار شده کم باشد از ابزار دستي براي مخلوط کردن خاک دياتومه با کل توده استفاده ميشود
در صورتي که مقدار ماده غذايي انبار شده زياد باشد چون مقدار خاک دياتومه مصرف شده در مخلوط با کل توده زياد خواهد بود لذا خاک دياتومه به دو روش مورد استفاده قرار ميگيرد:
2-2- تيمار سطح رويي ماده غذايي با خاک دياتومه
خاک دياتومه فقط بر روي سطح ماده غذايي به مقدار 100 گرم در متر مربع استفاده ميشود
2-3- تيمار عمق بالايي ماده غذايي با خاک دياتومه
فرمولاسيونهاي خاک دياتومه به طور استاندارد براي تيمار 30 سانتيمتر عمق بالايي مواد غذايي انبار شده بکار ميروند
بکارگيري اين دو روش تيمار در انبارها و سيلوها باعث ميشود که مقدار مصرف شده خاک دياتومه کاهش يابد و بنابراين تاثير نامطلوبي روي خصوصيات فيزيکي دانه برجا نگذارد
مزاياي خاک دياتومه
خاکهاي دياتومه مزاياي زيادي دارند که عبارتند از:
1- کاربرد خاکهاي دياتومه راحت و آسان است
2- خاکهاي دياتومه روي طيف وسيعي از آفات انباري موثر هستند
3- عمر انبار داري خاکهاي دياتومه نامحدود است و تا زماني که سطح دانه و انبار خشک باقي بماند باعث حفاظت طولاني مدت مواد غذايي انبار شده بخصوص غلات ميگردند
4- خاکهاي دياتومه پايدار بوده و بر خلاف ارگانوفسفاتها، در اثر گرما تجزيه نشده و موثر باقي ميمانند. بنابراين بقاياي شيميايي سمي روي مواد غذايي بر جا نميگذارند و با مواد موجود در محيط زيست واکنش نشان نميدهند
5- گزارشات متعددي در رابطه با مقاومت آفات انباري به برخي نگهدارندههاي غلات نظير پيرتروئيدها، ارگانوفسفاتها، کارباماتها، هيدروکربنهاي کلره، و برخي سموم تدخيني وجود دارد . در صورتي که هيچ گونه مقاومتي از گونههاي انباري به خاک دياتومه تا به حال گزارش نشده است
6- خاکهاي دياتومه بيبو هستند
7- خاکهاي دياتومه سميت کم روي پستانداران دارند و براي حشرات مفيد و غير هدف کم خطر هستند
8– خاکهاي دياتومه هيچگونه تاثير نامطلوبي بر قدرت جوانه زني، کيفيت، طعم، ارزش نانوايي، خاصيت آرد و ساير خصوصيات دانه ندارند و استفاده از آنها براي حفاظت غلات، بقولات و دانههاي روغني ثبت گرديده است
9– خاکهاي دياتومه توسط سازمان حفاظت محيط زيست ايالت متحده امريکا بعنوان يک ماده امن معرفي شدهاند
10– خاکهاي دياتومه حاوي سيليکاي بيشکل ميباشند که با توجه به گزارش آژانس بين المللي تحقيقات سرطان، سيليکاي بيشکل متعلق به نسل سوم آفت کشها بوده و شواهد و مدارک کافي براي خاصيت سرطانزايي آن وجود ندارد
11– خاکهاي دياتومه دوره کارنس نداشته و بلافاصله پس از کاربرد، دانه قابل مصرف ميباشد
12– خاکهاي دياتومه در آمريکا و کانادا به عنوان افزودني غذا ثبت گرديدهاند
13– استفاده از خاکهاي دياتومه در مقايسه با روشهاي فعلي کنترل آفات انباري در انبارها مقرون به صرفه و اقتصاديتر است
محدوديتهاي خاک دياتومه
1– خاکهاي دياتومه در صورتي که در غلظتهاي بالاتر از حد استاندارد در تيمار غلات بکار گرفته شوند باعث کاهش وزن هکتوليتري دانه ميگردند. البته خاکهاي دياتومه با منشأهاي مختلف در کاهش وزن هکتوليتري متفاوت ميباشند
2– تيمار طولاني مدت (بيش از يکسال) غلات با خاکهاي دياتومه موجب کاهش خاصيت رواني و چسبندگي دانهها به يکديگر ميگردد
3– با توجه به عملکرد خاکهاي دياتومه در صرتي که رطوبت محيط و مواد غذايي انبار شده زياد باشد خاک دياتومه نميتواند به خوبي مواد انبار شده را محافظت کند.
4– خاکهاي دياتومه نميتوانند به خوبي سموم تدخيني باعث کنترل مراحل نابالغ آفات درجه اول نظير گونههاي جنس Sitophilus و گونه R. dominica که در دانه به سر ميبرند، گردد
5– احتمال بروز بيماريهاي تنفسي به فرمولاسيونهاي خاک دياتومهاي که حاوي مقادير بالايي کريستال سيليکا ميباشند وجود دارد. لذا در حين کاربرد خاک دياتومه استفاده از ماسک ضروري است