بنتونیت( Bentonite) نوعی خاک معدنی آتشفشانی و بسیار کاربردی می باشد که حداقل از ۸۵% خاک رس تشکیل شده است. ویژگی اصلی خاک بنتونیت این است که در صورت تماس با آب و مایعات متورم می شود. این ماده به لحاظ خاک شناسی دارای ساختمان آلومینوسیلیکاتی و غنی از مونتموریونیت ـ بدلیت بوده و ترکیبی از چندین کانی معدنی مختلف است. از لحاظ فیزیکی دارای دانه بندی های مختلف ، بي بو و سفيد مايل به کرم رنگ می باشد. در طبیعت ، نا خالصی هایی چون پتاسیم ، سدیم ، آلومینیوم و کلسیم دارد.
انواع بنتونیت
این ماده با توجه به نوع ساختار و همچنین ناخالصی های موجود در آن به ۲ دسته کلی تقسیم بندی می شود:
بنتونیت سدیمی (سدیک) : ناخالصی قالب آن عنصر سدیم بوده و جاذب رطوبت است و در اثر جذب آب ، به میزان زیادی منبسط می شود. کاربرد اصلی آن در حفاری چاه های نفت و گاز بوده و به عنوان یک عایق طبیعی نیز کاربرد دارد.
بنتونیت کلسیمی : جاذب یون در محلول ها است و برای یون زدایی استفاده می شود. بر خلاف نوع سدیمی ، به جای جذب آب ، می تواند چربی ها و روغن ها را جذب نماید بنابراین به عنوان یک شوینده صنعتی در صنایع تولیدی مصرف می شود.
مصارف و کاربرد های بنتونیت
بنتونیت چاه ارت یا اکتیو
این ماده در برابر جریان الکتریسیته مقاومت اندکی داشته و خاصیت تیکسوتروپیک دارد به همین خاطر از دوغاب آن در ساخت چاه ارت و برای پر کردن اطراف میله های الکترود استفاده می شود و جایگزین ارزان قیمت ذغال و نمك در سيستم ارتينگ است.
بنتونیت حفاری چاه نفت
بنتونیت سدیک از مهم ترین اجزاء گل حفاری می باشد زیرا دارای خواص مختلفی همچون تعلیق پذیری ، آب بندی مناسب و جذب بالا است. این ماده با پوشش دهی دیواره چاه های نفت و گاز ، مانع ایجاد ترک و شکاف و در نتیجه ریزش چاه شده و همچنین موجب چرب شدن مته ها و خروج مواد زائد از چاه می گردد. این محصول در کنار مواد دیگری نظیر آهک هیدراته ، نشاسته حفاری ، سدیم متا سیلیکات ، انواع پلیمرها ، مشتقات اسید هیومیک ، سلولز پلی آنیونی ، لاتکس و … برای تهیه گل حفاری بکار می رود.
گندله سازی
به علت اینکه دارای خاصیت چسبندگی بسیار مناسبی است از آن برای گرانول سازی یا گلوله نمودن سنگ آهن به میزان ۸ کیلوگرم برای ۱ تن کانی آهن استفاده می نمایند. در حدود ۲۳ درصد از کل بنتونیت سدیم دار استخراج شده در جهان برای تولید گندله آهن (پلت سنگ آهن) مصرف می شود.
بنتونیت ریخته گری فلزات
نوع سدیم دار آن دارای خاصیت چسبندگی و پلاستیسیته مناسبی بوده و مقاومت ماسه را در ساخت قالب های ریخته گری افزایش می دهد. از ترکیب ۶ تا ۸ درصد بنتنیت با ماسه برای این منظور استفاده می شود.
تصفیه و رنگبری روغن
در تولید روغن های نباتی و همچنین در صنایع پتروشیمی ، این ماده به دلیل خاصیت کاتیونی و رنگبری آن کاربرد دارد.
بنتونیت خوراک دام
از این ماده برای تولید غذای خشک و فشرده دام و طیور استفاده می نمایند. مصرف آن سبب افزایش شیردهی گاو ، افزایش کیفیت تخم مرغ و افزایش پشم گوسفندان می شود.
سایر کاربرد ها و مصارف بنتونیت
در حدود ۲ درصد از این ماده در صنایع غذایی برای نوشابه سازی و صنعت قند مصرف می شود. همچنین در صنایع شیمیایی ، تصفیه فاضلاب کارخانجات تولید کاغذ ، کاشی و سرامیک ، در صنایع دارویی برای تولید پودر ها و کرم ها ، به عنوان فیلر و سیلانت در عایق کاری و … کاربرد دارد. در گذشته در کشورمان از بنتونیت به جای صابون استفاده می شده است. این ماده که گل سرشوی نام داشته به عنوان یک پاک کننده و نرم کننده پوست و مو مصرف می شده است.